Het Verheven Peelplan en stichting VEEN
Het Verheven Peelgebied op de grens van Brabant en Limburg is een natuurgebied, dat gekenmerkt wordt door de aanwezigheid van de in Nederland zeldzame hoogveen-moerasnauur. Het is belangrijk deze te behouden en verder te ontwikkelen tot een duurzaam, zelfregenererend systeem. De geohydrologische omstandigheden zijn hiervoor ideaal: het gebied wordt begrensd door de ondoorlatende Peelrandbreuk en twee loodrecht op elkaar staande waterscheidingen. Dit is de enige plek in Nederland waar twee waterscheidingen loodrecht op elkaar staan. Omdat op geringe diepte de ondoorlatende formatie van Breda ligt, heeft het gebied het karakter van een ingegraven badkuip, waarbinnen de waterstand uitstekend is te beheersen.
Om de aanwezige hoogveen-moerasnauur te behouden en verder te ontwikkelen (waardoor o.a. ook hoogveenregeneratie zal kunnen gaan optreden) is het verwerven van grote delen van de binnen de badkuip gelegen gronden noodzakelijk. In 1993 publiceerde stichting Werkgroep Behoud de Peel een publicatie met als titel “De Verheven Peel, Beheers- en ontwikkelingsvisie voor het gebied van de Deurnese Peel/Mariapeel en omgeving”, waarin bovengeschetste kansrijke situatie uitgebreid werd beschreven. Met financiële steun van het Wereld Natuur Fonds en de stichting DOEN! van de Nationale Postcodeloterij werd vervolgens door de werkgroep een educatie- en voorlichtingscampagne gestart, waarin vanaf 1994 deze kansrijke situatie gepromoot werd middels het zogenaamde Verheven-Peelplan. Mede hierdoor besloot de overheid in 1999 om 1178 hectare zogenaamde EHS (Ecologische Hoofd Structuur) -gronden in het Verheven Peelgebied te gaan aankopen, gedeeltelijk zelfs via de in Nederland bij natuurontwikkeling nog nooit toegepaste onteigeningssystematiek. Het doel van de overheid was oorspronkelijk deze gronden uiterlijk in 2018 te hebben verworven. Door gewijzigd overheidsbeleid, mede veroorzaakt door economische recessie, is de aankoop van EHS-gronden echter op een wat langere baan geschoven.
Op bijgevoegde VP-kaart (klik op de kaart om deze te vergroten) zijn de EHS-gronden aangegeven. Ze grenzen direct aan de bestaande natuurgebieden. Hun belang ontlenen ze met name aan de lage ligging of aan de ligging op de beide genoemde waterscheidingen. Ze zijn daarmee een basisvoorwaarde voor een goede waterkwaliteit en het verkrijgen van een voor hoogveen-moerasnauur noodzakelijke hoge, stabiele grondwaterstand. Tevens vormen de waterscheidingen een perfecte afgrendeling van gebieden waar natuurontwikkeling voorop staat en gebieden waar de landbouw zich ongestoord kan ontwikkelen zonder negatieve invloeden op het aangrenzende natuurgebied.
Momenteel zijn al deze gronden in agrarisch gebruik. Het is de bedoeling dat dit gebruik gehandhaafd blijft, maar wordt omgevormd tot een agrarisch beheer op natuurlijke basis, waarbij door maaien en nabegrazen een bloemrijk schraalgrasland ontstaat met uitstekende mogelijkheden voor de uitbreiding van een nu nog kleinschalige weidevogelpopulatie. Door het opzetten van de waterstand kan daarnaast een bijdrage geleverd worden in het realiseren van een hoge, stabiele waterstand in de natuurgebieden zelf. Voor de agrariërs zou dit agrarisch natuurbeheer nieuwe kansen scheppen. Momenteel ondervinden ze op deze gronden allerlei beperkingen als gevolg van wet- en regelgeving en omdat er door verhoging van de grondwaterstand in de omgeving regelmatig sprake is van natschade. Enerzijds wordt door het betrekken van agrariërs bij de natuurontwikkeling hun betrokkenheid bij de natuur in hun regio vergroot, maar worden ze anderzijds ook gestimuleerd om over te schakelen op natuurvriendelijker productiemethoden.Tevens zou de economie van het Peelgebied nieuwe kansen krijgen, omdat de te verwerven gronden, samen met de reeds aanwezige natuurgebieden uitstekend geschikt zijn voor de ontwikkeling van ecotoerisme. Dat zou een economische impuls kunnen geven aan een regio waar -o.a. als gevolg van Europese wet- en regelgeving, schaalvergroting en problemen als BSE, vogel- en varkenspest- de oorspronkelijke agrarische bestaansbron steeds meer wegvalt, maar tevens ook de maatschappelijke betrokkenheid van niet-agrariërs bij de natuur in hun regio kunnen vergroten.
In 1999 zijn om politiek-economische redenen onvoldoende EHS-gronden aangewezen. Deze gronden zijn op de VP-kaart met een roze kleur aangegeven. De donkergekleurde gebieden op de kaart, die een oppervlakte beslaan van 168 hectare, zijn het meest cruciaal, omdat ze het laagst gelegen zijn. Het zou doodzonde zijn om indien zich kansen voordoen om deze gronden te verwerven, deze niet te grijpen. Een aantal particulieren heeft daarom in 2001 de stichting VEEN (Verwerving Extra Eigendommen voor Natuurontwikkeling) opgericht. Het hoofddoel van de stichting is de 148 ha "VEEN-gronden" op termijn te verwerven. Daarvoor is een bedrijfsplan ontwikkeld met als basisidee het verwerven van de gronden en daarvan minimaal één derde deel op relatief korte termijn weer door te verkopen aan de staat, zodat een soort revolving fund ontstaat. De overblijvende gronden hoopt VEEN uiteindelijk weer geheel door te kunnen verkopen aan de staat als de EHS afgerond is en er mogelijk nieuwe middelen vrij komen voor natuurontwikkeling.
Samenvattend is het voornemen van de stichting VEEN om 148 hectare landbouwgrond te verwerven die, naast de door de overheid te verwerven EHS, noodzakelijk zijn voor het ontwikkelen van het duurzame, zelfregenererende hoogveenmoerasgebied de Verheven Peel. Daarmee wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan het realiseren van een uniek natuurgebied van internationale betekenis met een naar Nederlandse begrippen formidabele schaalgrootte. De gronden zelf blijven in gebruik voor de landbouw, maar die wordt gericht op een natuurvriendelijke productie, samenhangend met de ontwikkeling van eco-toerisme. Zodoende kan een economische impuls gegeven worden aan een noodlijdende regio, maar ook de maatschappelijke betrokkenheid van de inwoners van de regio bij de natuur en de natuurvriendelijke landbouw worden vergroot.
De gunstige (geohydrologische) omstandigheden van de Verheven Peel en de wijze waarop die uitgewerkt zouden kunnen worden in een consistent herstelplan kunt u bekijken in de PowerPoint-presentatie "Verheven Peelplan".
